آلومینیوم یکی از فلزات پرکاربردی است که در سال‌ها اخیر با توجه به توسعه کابردهای آن، اهمیت بالایی یافته است. در این راستا، کشورهای بهره‌مند از مزیت انرژی و زیرساخت‌های مناسب، تمام تلاش خود را برای پیشرفت در حوزه آلومینیوم به‌کار گرفته‌اند.
بررسی رشد تقاضا برای مصرف و تولید این فلز در جهان، مقایسه سرانه مصرف ایران در مقایسه با میزان جهانی و دیگر پارامترهای مورد نظر، می‌تواند دیدگاه مناسبی به فعالین حاضر در این صنعت ببخشد. در همین راستا نشریه «اخبار فلزات» میزبان سخنان مدیرعامل شرکت آلومینیوم ایران (ایرالکو) شده است و نظر وی را در مورد نقش آلومینیوم در توسعه آینده کشور و پویایی اقتصاد آن جویا شده است. بهمن اخوان معتقد است که ایران پتانسیل لازم برای تبدیل شدن به یکی از پتانسیل‌های نقش‌آفرینان بازار آلومینیوم در منطقه را دارد؛ ضمن آنکه آلومینیوم بانک انرژی است. متن کامل این گفت‌وگو را در ادامه مطالعه خواهید کرد.
به نظر جنابعالی صنعت آلومینیوم کشور چه تاثیری بر پویایی اقتصاد کشور دارد؟ تفاوت آن با دیگر صنایع فلزی چیست؟
در پاسخ به این سئوال باید به دو نکته توجه کرد. نکته اول این است که با نگاه به منحنی روند تقاضا و مصرف آلومینیوم نسبت به سایر فلزات رنگین در بازارهای جهانی و ایران، مشاهده خواهد شد که مصرف آن پیوسته از شیبی افزایشی برخوردار بوده است. به‌دنبال آن تولید آلومینیوم نیز در حال افزایش بوده و همچنین با بررسی وضعیت آلومینیوم از گذشته تاکنون مشاهده می‌شود که میانگین نرخ رشد سالانه تقاضای آلومینیوم در 60 سال گذشته حدود 7/6 درصد بوده است. نکته دوم این است که رابطه متقابل و ساده‌ای نیز بین افزایش رشد جمعیت و تقاضای آلومینیوم در بخش‌های ساختمانی، درب و پنجره، نمای ساختمان‌ها، لوازم خانگی، واحدهای صنعتی، کشتی‌سازی، هواپیماسازی، ماشین‌آلات صنعتی، صنایع هوافضا، صنایع نظامی، صنایع برق، بسته‌بندی و صنعت خودروسازی، حمل‌نقل ریلی و... وجود دارد. بنابراین آلومینیوم به‌عنوان فلز قرن 21، در دنیای امروز نقش تعیین‌کننده و استراتژیکی در زندگی عادی مردم پیدا کرده است. آلومینیوم با کاربردهای فراوانی که دارد، از جمله مواد اساسی و ضروری در پویایی اقتصاد جهان و ایران به‌شمار می‌آید. خواص این فلز همانند نسبت استحکام به وزن، رسانایی، مقاومت در برابر خوردگی، قابلیت بازیابی و سبک بودن، آن را برای رفع نیازهای متنوع و به‌لحاظ فناوری پیچیده دنیای امروز کاملاً مناسب می‌سازد. علاوه بر موارد یاد شده، باید خاطر نشان کرد که ضایعات این فلز را می‌توان فقط با صرف پنج درصد از انرژی اولیه بازیافت کرد. بررسی وضعیت صنعت آلومینیوم کشور به معرفی قابلیت‌های منحصر به‌فرد این صنعت در صرفه‌جویی انرژی و توسعه پایدار و سرمایه‌گذاری‌های کلان در این حوزه اشاره می‌کند که می‌تواند به‌عنوان راهکار مناسبی برای توسعه پایدار و پویایی اقتصاد و صنعت ایران مد نظر سرمایه‌گذاران و علاقه‌مندان به این صنعت قرار بگیرد.
به نظر شما وضعیت موجود صنعت آلومینیوم، چه پتانسیل‌های بالقوه‌ای برای رشد و توسعه دارد؟
آلومینیوم جزو فلزاتی است که از تقاضای بالایی در بازار جهانی برخوردار است و با توجه به پتانسیل بالای ایران برای تولید این فلز، باید بستر توسعه صنعت آلومینیوم در ایران فراهم شود. هم‌اکنون ایران با لغو تحریم‌هایی که سال‌ها کشور را تحت فشار قرار داده بود، به‌دنبال توسعه زیرساخت‌ها در صنعت آلومینیوم، به‌عنوان یکی از زمینه‌های توسعه صنعتی است.
بنا بر اعلام کارشناس موسسه CRU لندن تقاضای آلومینیوم در جهان از شتاب بسیار بالایی برخوردار است و تقاضای این فلز در سال‌های 2000 تا 2015 به‌طور سالانه 6 درصد افزایش یافته که حتی از تقاضای سنگ آهن به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین محصولات معدنی مورد معامله در بازارهای جهانی نیز پیشی گرفته است. این روند افزایش تقاضای آلومینیوم در جهان تا سال 2020 ادامه خواهد یافت. چرا که بخش حمل‌ونقل همچنان یکی از متقاضیان اصلی توسعه تقاضا برای آلومینیوم باقی خواهد ماند.
طی 15 سال گذشته، بسیاری از تولیدکنندگان خرد آلومینیوم در خاورمیانه به‌عضوی از مهم‌ترین نقش‌آفرینان بازار آلومینیوم در جهان تبدیل شده‌اند. امارات، بحرین، عربستان سعودی، قطر، عمان، ایران و ترکیه در مجموع به‌طور متوسط 22 درصد از کل آلومینیوم جهان را تولید می‌کنند.
یکی از علل این حجم توسعه صنعت آلومینیوم در خاورمیانه بهره‌مندی تولیدکنندگان این منطقه از سوخت ارزان‌قیمت است. ایران تمام عناصر حیاتی را برای ایجاد یک بخش موفق تولید آلومینیوم دارد. چرا که کشور ما به سوخت و نیروی کار ارزان و تکنولوژی لازم برای تولید آلومینیوم و همچنین بازار داخلی رو به رشد دسترسی دارد.
بنابراین ایران پتانسیل لازم برای تبدیل شدن به یکی از نقش‌آفرینان بازار آلومینیوم در منطقه را دارد. ضمن آنکه آلومینیوم بانک انرژی است و در سال‌های نه‌چندان دور، هر کشوری آلومینیوم بیشتری داشته باشد، به‌ازای هر کیلوگرم آلومینیوم حداقل 10 تا 13 کیلووات انرژی خواهد داشت.
آیا اسناد بالادستی آینده مطلوب و جامعی را برای صنعت آلومینیوم متصور شده و شرایط لازم به منظور دست‌یابی به هدف ترسیم شده به‌خوبی مهیا شده است؟ نظر شما در این خصوص چیست؟
در برنامه پنجم و ششم توسعه کشور اهداف این برنامه رسیدن ایران به 5/1 میلیون تن آلومینیوم در سال بوده و برنامه مناسبی هم ترسیم شده است. عوامل اجرایی و تاثیرگذار در این صنعت با ایجاد یک هم‌افزایی و انسجام می‌توانند به این هدف دست یابند. شرکت آلومینیوم ایران (ایرالکو) نیز در راستای دست‌یابی کشور به اهداف بلندمدت ترسیم‌شده خود، با امکانات و تجربه سالیان متمادی، آمادگی کمک به این هدف ارزشمند را دارد و مدیران این مجموعه حمایت خود را در این راستا اعلام می‌کنند.
ارزیابی شما از قدرت رقابت‌پذیری صنایع بالادستی آلومینیوم کشور در بازارهای داخلی و جهانی چیست؟
متاسفانه صنایع بالادستی آلومینیوم قدرت تامین نیاز داخل کشور را نداشته و در حال حاضر نیز ندارد. کشور در 15 سال گذشته فقط توانسته است که واحد تولیدی با ظرفیت حداکثر 240 هزار تن آلومینا احداث کند که نیاز یک سوم تولید آلومینیوم را نیز تامین نمی‌کند. متاسفانه در تامین کُک کلسینه، آند کربنی، آلومینا، آلومینیوم فلوراید، کریولیت و سایر اقلام مصرفی در تولید آلومینیوم، وابسته به واردات است. علاوه بر این، سرمایه‌گذاری لازم در این خصوص صورت نگرفته است. سرمایه‌گذاران علاقه‌مند به توسعه صنعت آلومینیوم در کشور قادر خواهند بود که سرمایه خود را در راستای تامین مواد اولیه تولید آلومینیوم به‌کار گیرند و ایرالکو با تمام توان و تجربه نیم‌قرن خود به آن‌ها کمک خواهد کرد.
با وجود قدمت بالای صنعت آلومینیوم در ایران، پایین بودن رتبه صنعت آلومینیوم کشور در رتبه‌بندی جهانی در مقایسه با کشورهای حوزه خلیج فارس، متاثر از چه عواملی می‌دانید؟
نکته‌ای که باید به آن توجه داشت، این است که متاسفانه در صنعت آلومینیوم، توسعه همگنی مشاهده نمی‌شود و در صنایع پایین‌دستی آلومینیوم همانند ریخته‌گری، اکستروژن، ورق، فویل و... نسبت به صنایع میانی و بالادستی آلومینیوم پیشرفت بهتری ملاحظه می‌شود. اما در تولید آلومینیوم و صنایع بالادستی آن این رشد مشاهده نمی‌شود. شاید دلیل آن حضور فعال‌تر بخش خصوصی، سرمایه‌گذاری کمتر و زود بازده بودن سرمایه‌گذاری در صنایع پایین‌دستی آلومینیوم بوده است و حضور این بخش در تولید آلومینیوم، آلومینا، کک نفتی و... کمتر اتفاق افتاده است. توجه بخش دولتی به احداث واحدهای تولید آلومینا و آلومینیوم غیر از ایرالکو همانند آلومینای ایران در خراسان شمالی، آلومینیوم المهدی- هرمزال و آلومینیوم جنوب طی 20 سال گذشته، نشان می‌دهد که توسعه تولید آلومینیوم مورد توجه توسط مسئولان ذیربط بوده است، اما اقدامات صورت گرفته کافی و سریع مطابق با برنامه توسعه آلومینیوم کشور و رسیدن به 5/1 میلیون تن آلومینیوم پیش نرفته است. شاید یک دلیل آن نیاز به حجم سرمایه‌گذاری بالای این صنعت است که به‌طور میانگین برای تولید یک تن آلومینیوم، 5000 دلار سرمایه‌گذاری نیاز است. به‌عبارتی برای رسیدن به 5/1 میلیون تن تولید آلومینیوم یا با فرض داشتن 500 هزار تن ظرفیت برای یک میلیون تن آلومینیوم، به سرمایه‌گذاری معادل 5 میلیارد دلار نیاز است که سرمایه قابل توجهی محسوب می‌شود. بنابراین کشور با سابقه 50 ساله تولید آلومینیوم در منطقه، نتوانسته در هیچ یک از بخش‌های دولتی، خصوصی و خارجی جذب سرمایه‌گذاری مناسبی داشته باشد. بنابراین هر دو رتبه تولید و مصرف ایران در جهان پایین است. متاسفانه سرانه مصرف آلومینیوم ایران حدود هفت کیلوگرم آلومینیوم است، این در حالی است که هم‌اکنون این میزان در جهان به بیش از 23 کیلوگرم رسیده است. یعنی مصرف آلومینیوم در زندگی مردم ایران حدوداً یک سوم مصرف جهانی است. از این‌رو باید مردم به استفاده از کالای ساخته شده از آلومینیوم تشویق شوند، چرا که آلومینیوم به‌عنوان کالای سرمایه‌ای محسوب می‌شود و تا میزان 80 درصد قابل بازیافت است.
پارامترهایی همچون دانش فنی، مدیرقت اقتصادی، زیرساخت‌های مناسب و تکنولوژی به‌روز چه نقشی در مزیت‌آفرینی آلومینیوم دارند؟
این پارامترها می‌توانند عوامل اصلی ایجاد مزیت در تولید هر کالایی باشند و آلومینیوم نیز می‌تواند جزو این کالای ساخته شده توسط هر سازنده‌ای قرار گیرد. لازم به ذکر است که کشور در تولید آلومینیوم مزیت نسبی دارد، یعنی برخی از عوامل موجود در کشور همانند انرژی به وفور یافت می‌شود، اما در مقابل، کشور از نظر تامین مواد اولیه غنی نیست. از سویی، کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس تقریباً از نظر انرژی شبیه ایران هستند و از انرژی بالایی برخوردارند و همانند ایران نیز مواد اولیه غنی ندارند، با این‌حال رشد چشمگیری در میزان تولید آلومینیوم آن‌ها دیده می‌شود. این پرسش مطرح می‌شود که چگونه به این رشد قابل توجه دست یافته‌اند؟ جواب آن است که این کشورها توانسته‌اند با جذب سرمایه‌گذاری داخلی یا خارجی یا سرمایه‌گذاری مشترک با کشورهای صاحب تکنولوژی و قابل اعتنا و در عین حال توسعه همگون در صنعت آلومینیوم، به این رشد قابل توجه برسند. بنابراین ایران نیز می‌تواند به این رشد دست یابد.
با توجه به وجود مزیت‌هایی همانند انرژی، زیرساخت‌های ارتباطی، نیروی انسانی و... در کشور، چه جایگاهی را می‌توان برای صنعت آلومینیوم ایران بین تولیدکنندگان آلومینیوم دنیا در نظر گرفت؟
یکی از بزرگ‌ترین نقاط قوت ایران در توسعه آلومینیوم خود، از یک سو برخورداری از منابع عظیم نفت و گاز است که فرصت بسیار بزرگی را برای ما در جهت توسعه صنعت آلومینیوم فراهم می‌کند. گاز ایران در منطقه، حتی از عربستان، قطر، بحرین و مصر نیز ارزان‌تر است. از سوی دیگر هزینه استفاده از برق در ایران نیز در منطقه بسیار پایین است و برق ایران حتی از چین، هند، برزیل، آمریکا، کشورهای حوزه خلیج فارس و کشورهای خاورمیانه نیز ارزان‌تر است. باید خاطر نشان کرد که ساخت نیروگاه‌های سیکل ترکیبی برای واحدهای تولید آلومینیوم به‌منظور کاهش فروش مستقیم گاز و تبدیل آن به انرژی الکتریکی مزیت عمده در این صنعت است.
در کنار موارد فوق، برنامه ایران برای توسعه تولید آلومینیوم، همراه با توسعه تقاضای این فلز در بازار جهانی خواهد بود. بر اساس پیش‌بینی‌های صورت گرفته تقاضای آلومینیوم در بازار داخلی ایران نیز روند صعودی را تا سال 2025 خواهد پیمود. چرا که پیش‌بینی می‌شود تقاضای خودرو در ایران از یک میلیون و 650 هزار دستگاه در سال به حدود 3 میلیون دستگاه در سال، تا سال 2025 افزایش یابد.
دیگر بخش‌های صنعت ایران نظیر ساخت‌وساز و توسعه شهری در کنار صنایع الکترونیکی از دیگر خواستگاه‌های افزایش و تقاضای آلومینیوم در ایران خواهند بود. هم‌اکنون صنایع پایین‌دست وابسته به آلومینیوم در ایران با کمترین ظرفیت خود معادل 30 درصد در حال فعالیت هستند. چرا که دسترسی به آلومینیوم در بازار داخلی با محدودیت مواجه است. ایران باید تولید آلومینیوم خود را برای پاسخ‌گویی به تقاضای داخلی و خارجی حداقل به 5/1 میلیون تن افزایش دهد تا به جایگاه مناسبی در میان تولیدکنندگان آلومینیوم منطقه و جهان دست یابد.