کشور ایران از نظر تنوع و حجم ذخایر معدنی، در میان 10 کشور برتر دنیا قرار گرفته است و معدنکاری در این کشور، قدمت دیرینه‌ای دارد. از دیرباز تاکنون، کشور ما در حوزه معدن فعال بوده است اما حدود 50 سال قبل، با گذر از عصر قدیم و ورود به عصر ماشین، معدنکاری مسیر تحول را طی کرد و بهره‌برداری از معادن به ویژه در حوزه مس و آهن با شیوه‌های جدید آغاز شد.
در عصر ماشین، برداشت با ماشین‌آلات مدرن و غول‌پیکر از معادن بزرگ انجام می‌شد که کارشناسان آن را موج نخست مکانیزه کردن معادن می‌دانند اما هر چه زمان پیش رفت، تغییر و تحولات در عرصه معدنکاری نیز بیشتر شد؛ روش‌های برداشت تغییر کرد و ماشین‌آلات جدید با کاربرد چندگانه و بهره‌وری بالاتر وارد میدان شد. به طور مثال، ظرفیت حمل دامپ‌تراک‌های اولیه 20 تا 30 تن بود که در ادامه تحول در موج دوم ورود تکنولوژی به معادن، وزن بار آن‌ها تا 120 تن نیز رسید اما جالب توجه است که اکنون با گذر از موج‌های بعدی فناوری، دامپ‌تراک‌هایی به میدان آمده‌اند که قادر به حمل 450 تن ماده معدنی هستند. شگفت‌آورتر این است که سازندگان این خودروهای پیشرفته به دنبال ساخت دامپ‌تراک‌هایی خودران، بدون حضور راننده و با استفاده از اتاق کنترل هستند که نمونه آزمایشی این خودروها نیز به صورت معدود در برخی معادن به کار گرفته شده است.
در حال حاضر، معادن بزرگ دنیا در راستای بهره‌گیری بهینه از سوخت‌های فسیلی در جهت حفظ محیط زیست، استفاده از ماشین‌آلات و تجهیزات مدرن برای افزایش میزان تولید، کاهش قیمت تمام شده، افزایش کیفیت محصول و رقابتی بودن آن در فضای بین‌المللی حرکت می‌کنند. نکته مهم دیگر در مورد تکنولوژی‌های جدید، استفاده کمتر از نیروی انسانی و خودکار کردن فرایندهای معدنی است. به طوری که تلاش حداکثری تکنولوژی‌های جدید بر حضور نیروی انسانی تنها به عنوان ناظر و یا تعمیرکار در فرایند معدنکاری است و در صورت لزوم، صفر تا صد معدنکاری به صورت مکانیزه و با ماشین‌آلات انجام شود. مکانیزه کردن معادن به ویژه معادن پرخطر مانند زغال‌سنگ، معادن فلزات سنگین و سمی موجب شده تا این معادن بیش از گذشته مورد بهره‌برداری قرار گیرند. چراکه حضور نیروی انسانی در این معادن با مخاطرات جانی همراه است.
اکثر معدن‌داران کشور در بهره‌برداری از معادن از دامپ‌تراک‌های 100 تنی و 120 تنی استفاده می‌کنند. هر چند که این ماشین‌آلات در زمان خود جزو برترین‌ها بودند اما برای دنیای امروز معدنکاری پیشرفته به حساب نمی‌‌آیند و لزوم تعویض آن‌ها بیش از پیش احساس می‌شود. ضمن اینکه بسیاری از این ماشین‌آلات در بسیاری از کشورها از رده خارج شده‌اند و به اعتقاد برخی فعالان حوزه معدن، هزینه نگهداری و استفاده از این ماشین‌آلات از کارکرد آن‌ها بیشتر شده است.
چندی پیش در یکی از همایش‌های ملی، یکی از مدیران شرکت‌های بزرگ معدنی از لزوم نوسازی ناوگان حمل‌‌ونقل و ماشین‌آلات معدنی شرکت‌های بزرگ و کوچک سخن گفت و دلیل این موضوع را نیز حذف یارانه انرژی در سال‌های آینده و واقعی‌سازی قیمت سوخت عنوان کرد زیرا دنیا به سمت استفاده از ماشین‌آلات و ابزارهای نوین و روش‌های جدید طراحی برای بهره‌برداری از معادن رفته است و اگر معادن بزرگ کشور قصد «انقلاب معدنی» را داشته باشند، چاره‌ای جز همسو کردن فعالیت‌های خود با تغییرات جدید را ندارند. به همین دلیل نیازمند تغیبرات بزرگ در روش‌های معدنکاری هستیم.
قطعا تغییر روش‌های معدنکاری و استفاده از ماشین‌آلات جدید در معادن به یکباره امکان‌پذیر نیست و حتی بسیاری از معادن فعال کنونی ظرفیت پذیرش آن را ندارند. به طور مثال اگر شرایط برای واردات دامپ‌تراک‌های 300 هزار تنی و بیشتر فراهم شود، باید در کنار آن طراحی پیت معدن، روش‌های استخراج و جاده‌های معدنی نیز تغییر کند. ضمن اینکه باید سوخت مورد نیاز این دامپ‌تراک‌ها نیز تامین شود. علاوه بر تغییر معدن، باید ظرفیت شاول‌ها هم متناسب با دامپ‌تراک تغییر کند. در نهایت اینکه واحد فرآوری جدید نیز باید متناسب با این تغییرات احداث شود. چراکه تجهیزات فرآوری همچون سنگ‌شکن اولیه، نوار نقاله و تجهیزات بعدی متناسب با ظرفیت بهره‌برداری انتخاب و احداث شده‌اند و بنابراین تغییر آن‌ها نیز ضروری است.
تغییر گسترده در روش‌های معدنکاری در وهله نخست نیازمند تدوین یک استراتژی در سه مقطع کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت از سوی مسئولان امر است. سپس بسترسازی مناسب در موضوعاتی مانند تسهیل قوانین وارداتی و گمرکی، ارائه وام‌های ارزان و برقراری مشوق‌هایی برای معادن در جهت نوسازی ماشین‌آلات و تجهیزات ضروری به نظر می‌رسد.
یادداشت: سعید فتاحی‌منش
انتهای پیام//